نشریه قرآنی کوثر
پیاپی 75 (تابستان 1402)

مطالعه زندگی انسان از ابتدا تاکنون دغدغه های او را برای زیستن و بقا مشخص می سازد در این میان اما آنچه وضوح بیشتری در بین مقوله های یادشده دارد، قابلیت زیستی است، که امروزه آن را سلامت می نامند. هم ازاین رو معتقدیم توجه به سلامتی انسان و بررسی ابعاد و راهکارهای رسیدن به آن عمری به درازای تاریخ زندگی انسان دارد. گرچه دغدغه اصلی انسان در ابتدا بیماری و روش درمان آن بوده است، اما پرداختن به بیماری خواه ناخواه مقوله سلامتی را از چیستی تا چگونگی دستیابی به آن را نیز ح ساخته است. طبیبان، فلاسفه و حتی علمای ادیان درگذشته به این مقوله پرداختند. اما در سده های گذشته با تمایز علوم از یکدیگر و شکل گیری دانشی با عنوان روانشناسی و توجه اندیشمندان این دانش، به سلامت روح و روان انسان، مسیله ای تحت عنوان انسان سالم نیز طرح شده و صاحبان فکر و اندیشه را به عرصه نظریه پردازی درباره چیستی و مولفه های انسان سالم کشانده است. در این میان اندیشمندان مسلمان نیز بر اساس آموزه های دینی ضمن یادگیری و نقد و بررسی روانشناسی نوین تلاش در این راستا، بررسی هویت انسان سالم در منابع اسلامی و تطبیق نظریه های روانشناسان با آن ازجمله کارهای علمی اندیشمندان مسلمانان بوده است که در سال های گذشته روند رو به رشدی به خود گرفت و در نتیجه ده ها مقاله، کتاب و پایان نامه در این زمینه توسط آنان تولید گردید. توجه به متون اصیل اسلامی از شاخص های این گونه پژوهش هاست که با توجه به صدور مطالب این متون از منبع و ادغام این کارهای علمی را بالا می برد. نهج البلاغه ازاین گونه متون اصیل اسلامی است که از اندیشه های انسانی متعالی که تربیت یافته نظام وحیانی اسلام است برگرفته شده است. هم ازاین رو دارای ساختار معنایی قویم و نظام معنایی متکی بر آموزه های وحی می باشد. در نظام و ساختار معنایی نهج البلاغه انسان به عنوان یگان موجودی که شایستگی پذیرش هدایت الهی را دارد، در صورت اطاعت پذیری در مقابل دستورات الهی و تسلیم در برابر آموزه های دین مطلوب و محبوب خدا گردیده و در این راستا پای درراه سلامت در ابعاد گوناگون وجود انسانی خود قرار خواهد داد. چنانچه امام علی (علیه السلام) در خطبه 86 نهج البلاغه می فرمایند: «ای بندگان خدا، این مردم به خودش کسی است که خدای خویش را بیشتر اطاعت نماید و خیانت کارترین مردم به خودش کسی است که خدا را بیشتر نافرمانی کنند». امام علی(علیه السلام) در ارتباط با تاثیر دین و ایمان و اعتقاد به خدا بر زندگی انسان در خطبه 195 می فرمایند: «پیامبر انسان ها را در راه رشد در مسیر اعتدال راهبری فرمود». ایشان همچنین در وصف سنت پیامبر در خطبه 94 آن را مایع رشد و حرکت در مسیر درست توصیف می نمایند. ازآنجاکه روانشناسان شخصیت، انسان سالم را انسانی توصیف نموده اند که در مسیر درست زندگی در حال رشد و تعالی است و سعی بر آن داشته اند تا آن مسیر را ترسیم نموده و با توجه به توانمندی های درونی انسان و همچنین ابعاد وجودی مولفه های سلامت را در آن ابعاد روشن سازند می توان چنین استنباط نمود، انسان مطلوب و محبوب خدا می تواند بخش مهمی از مولفه های انسان را دارا باشد.

مساله ای که در این پژوهش مورد بررسی و تحلیل قرارگرفته است «شناخت اهداف و مقاصد نزول سوره ها از طریق اسماء و صفات قرآن در سور مدنی به ترتیب نزول» است. بررسی ها حکایت از آن دارد که بهترین راهکار برای فهم معانی سور و آیات و هدف شناسی قرآن توجه به اسماء و صفات قرآن که به ترتیب نزول آمده است می باشد. در قرآن اهداف متعددی برای نزول قرآن بیان شده است الگوی هدف شناسی در این پژوهش بر سه محور «بینشی و نگرشی»، «گرایشی» و «رفتاری» می باشد. روش تحقیق در این پژوهش، مطالعه و یا پاسخگویی به سوالات توصیفی، تحلیلی، اسنادی و تحلیل محتوا است. در این پژوهش از روش تحقیق توصیفی و روش اسنادی، کتابخانه ای برای گردآوری مطالب و مستندسازی متون و منابع تفسیری استفاده شده است. نوآوری این پژوهش شناخت اهداف و مقاصد سوره ها از طریق توجه به دوازده اسم و صفت از اسامی و صفات قرآن بدون موارد تکرار که در سور مدنی به ترتیب نزول آمده است می باشد. دست آورد این پژوهش دست یابی به سیر تنزیلی هدف شناسی قرآن با رویکرد به اسماء و صفات قرآن در سور مدنی و کشف و استنباط «روح حاکم بر مبانی، احکام و اسلوب اسماء و صفات قرآن در هدف شناسی به ترتیب نزول» است.

مراکز فرهنگی تربیتی را میتوان به عنوان یکی از قطبهای اصلی تقویت روح تربیت اسلامی در جوامع ایران دانست که به برکت تلاش و مجاهدتهای عوامل این حرکتها نتایج خوبی را از جمله تربیت نیروهایی مومن و متعهد برای انقلاب اسلامی مشاهده میکنیم دغدغه اصلی در این مقاله بهبود عملکرد صحیح مراکز فرهنگی تربیتی در مدار محبت بوده و ادعای نویسنده پس از تحقیقات میدانی حول موضوع محبت در مراکز فرهنگی، تربیتی که در قالب پایان نامه ای ارایه شده این است که محبت، عنصر اصلی و روح حرکتهای فرهنگی بوده و در صورت احیا و تقویت این عنصر کلیدی نتایج مطلوب تری را در فعالیتهای فرهنگی تربیتی مشاهده خواهیم کرد. لازم به ذکر است پیشینه تحقیق با موضوعات محبت و تربیت به حد نیاز موجود بوده ولیکن تحقیقی که به بررسی عناصر غنی سازی محبت در مراکز فرهنگی تربیتی پرداخته باشد یافت نشد.

مساله در این پژوهش، پردازش به علوم بلاغت و معانی است. که خود دربردارنده موضوعات مختلفی مانند انشاء طلبی است که دارای پنج نوع: امر، نهی، استفهام، تمنی و ندا میباشد. موارد امر همیشه برای فرمان نیستند .ایده پرداختن به این مساله، ایجاد فهم ودرک دقیق تر موارد فعل امر در معانی ثانویه است. در این تحقیق سعی شده موارد امر و معانی ثانویه آن در سوره صافات از دیدگاه بعضی از تفاسیر فقهی و ادبی واکاوی شده و نکات تفسیری آن ذکر شود. روش این مقاله کتابخانه ای و از نوع کمی و تحلیل محتوا بوده، به این ترتیب که ابتدا آیات و موارد امر موجود در آن بررسی شده سپس به غرض اصلی آن که درک معنای صحیحتر آیات است، پرداخته شده است. طبق بررسی انجام شده هجده فعل امر در سوره صافات آمده است. دست آورد این پژوهش ارایه بیست و سه معنا از منظر مفسران می باشد که از این معانی، هشت مورد معنای اصلی و پانزده مورد دارای معنای ثانوی میباشد؛ بنابراین میتوان گفت حدود شصت و پنج درصد از این معانی، ثانویه هستند.

هدف این تحقیق، نقد سندی و دلالی افسانه غرانیق با رویکرد تحلیل آرای مفسران است. در افسانه غرانیق آمده است که پیامبر اعظم(ص) هنگام تلاوت سوره نجم، دو عبارت غیر قرآنی را متاثر از شیطان، به پنداروحیانی بودن، در میان آیات این سوره تلاوت فرمود. اما جبرییل، پیامبر (ص) را از این اتفاق آگاه ساخت. این واقعه، حدود دو ماه پس از هجرت مسلمانان به حبشه روی داده است. تعدادی از کتاب های تاریخی و تفسیری اهل سنت، از جمله سیره ابن اسحاق، الطبقات الکبری و تفسیر و تاریخ طبری به ذکر اخبار مرتبط با قصه غرانیق پرداخته اند. روایت تاریخی غرانیق، یکی از احادیث پرشمار جعلی و ساختگی است که در برخی از منابع روایی و تاریخی ذکر شده است. هدف این پژوهش، بررسی سندی و محتوایی حدیث غرانیق در آثار مفسران و مورخان است. بسیاری از مفسران و محدثان، اسناد حدیث غرانیق را ضعیف و مخدوش دانسته، و آن را مغایر با نص قرآن و سنت مسلم و عصمت پیامبر اعظم (ص) می دانند. روش این تحقیق، توصیفی تحلیلی است که با مراجعه به کتاب های تاریخی و اهم تفاسیر شیعه و سنی در صدد است تا به سوالات تحقیق پاسخ درخور دهد.

اگر بخواهیم ارزش علم و عالم و راه روش عالم شدن را بشناسیم باید به پیشگاه عالمی عامل برویم که دوست و دشمن، آن را به فضل علم ستوده اند و در عمل، یکه دوران هاست. برآن هستیم تا پاسخ این پرش را از شخصی عالم و عامل و همچنان معلم دریابیم که ارزش علم به چیست؟ و فواید آن علم بر فرد و جامعه کدام است؟ و وظیفه این عالم بر جامعه پیش رو خود چیست؟ و یک فرد چه ویژگی هایی را باید در خود بپروراند تا عالم شود؟ در این مقاله به شیوه تحلیلی _ توصیفی، با مطالعه کتاب ارزشمند نهج البلاغه و آموزه های دینی به بررسی ارزش علم و عالمان و ارزش دهندگی عمل به علم و وظیفه گسترش این علم به دست عالمان پرداختیم و سعی کردیم روند و سیر علم آموزی را به طور مرحله به مرحله شرح دهیم و در یک کلام عالم عامل معلم را توصیف کنیم.

پرداختن به شخصیت حقیقی و حقوقی حضرت آدم (ع)، به عنوان اولین انسان و اولین پیامبر، از اهمیت ویژه‏ای برخوردار است. چرا که اگر درباره این سرسلسله‏ی انسانیت به خطا برویم، در دیگر امور مربوط به انسانیت نیز به خطا خواهیم رفت. در برخی منابع، از ایشان به عنوان یک انسان صرفا برگزیده یاد می‏کنند و منابع بسیاری هم که بر پیامبری ایشان تاکیددارند، ابعاد این مساله را به حد کافی شرح و بسط نداده‏اند. درحالی که در کنار مساله‏ی اصطفا و اجتبای ایشان، اشاره به ویژگی‏ها، دارایی‏ها و شرایط اختصاصی حضرت آدم (ع)، پیامبری آن حضرت را نمایان تر می‏کند. در این میان برخی با تلقی به قبول عصیان آدم(ع) که نافی عصمت اوست، نبوت او را به چالش کشیده و مطعون می دارند.در این مقاله که به روش توصیفی-تحلیلی نگاشته شده است، بنا بر دلایل عام نبوت و سپس نظر به دلایل خاص نبوت درباره آدم(ع)، نبوت و رسالت ایشان مورد مداقه قرار گرفت و اثبات گردید. باشد که از این رهگذر مقام والای انسان و جایگاه فرزندان آدم(ع) به عنوان خلیفه الله تبیین گردد.